North European Plain

rdf:langString Nizina Środkowoeuropejska

rdf:langString Nizina Środkowoeuropejska (31, dawniej Niż Środkowoeuropejski; niem. Nordeuropäische Tiefebene; nid. Noord-Europese Laagvlakte; duń. Nordeuropæiske Lavland) – prowincja fizycznogeograficzna Europy Zachodniej. Nizina Środkowoeuropejska stanowi pas nizin, leżących na północ od Ardenów, Średniogórza Niemieckiego, Masywu Czeskiego i Wyżyn Polskich a na południe od mórz Północnego i Bałtyckiego. O ile północna i południowa granica Niziny są jasno określone przez pasma gór i wyżyny oraz wybrzeża mórz, o tyle jej granica zachodnia, a zwłaszcza wschodnia, nie mają wyraźnego wyznacznika i są przedmiotem dyskusji. Według najczęściej spotykanej klasyfikacji do Niziny Środkowoeuropejskiej zalicza się, licząc od zachodu, , Nizinę Holenderską, Nizinę Północnoniemiecką, Półwysep Jutlandzki wraz z wyspami duńskimi oraz Nizinę Polską. Tak rozumiana Nizina Środkowoeuropejska ma kształt klina o długości około 1500 km i szerokości od 150 km na zachodzie do 350 km na wschodzie. Na wschodzie przedłużeniem Niziny Środkowoeuropejskiej jest wielka Nizina Wschodnioeuropejska, kończąca się na Uralu. Nizina Środkowoeuropejska leży na obszarze wielkiego zapadliska tektonicznego, które w mezozoiku i w trzeciorzędzie zostało zapełnione osadami, a następnie w czwartorzędzie zostało pokryte utworami polodowcowymi. Starsze podłoże krystaliczne wychodzi na powierzchnię tylko na północnej i południowej krawędzi Niżu. Rzeźba przeważającej części powierzchni Niziny została ukształtowana podczas zlodowacenia plejstoceńskiego przez lodowiec skandynawski. Na obszarach Niziny, do których sięgnęły tylko starsze zlodowacenia, rzeźba ta została już zatarta, jednak istnieje dotychczas na obszarze Niżu duńskiego oraz północnej części Niżu niemieckiego i polskiego. Przez Nizinę przebiega równoleżnikowo kilka pasm moren czołowych, odzwierciedlających poszczególne stadia zlodowacenia. Po wewnętrznych stronach moren czołowych ciągną się pagórkowate powierzchnie moren dennych, a po zewnętrznych stronach moren czołowych leżą wielkie równiny sandrowe, przed którymi biegną pradoliny. Rzeźba Niziny nie jest więc monotonna. Płaskość powierzchni Niziny umożliwia masom morskiego powietrza przemieszczanie się z zachodu daleko na wschód. Zachodnia część Niziny ma klimat oceaniczny, zaś wschodnia – przejściowy między klimatem oceanicznym a kontynentalnym. Charakter sieci rzecznej Niziny Środkowoeuropejskiej jest zdeterminowany przez dwa czynniki: rzeźbę polodowcową i nachylenie powierzchni na północ. Rzeki Niziny płyną więc z południa na północ, jednak zmieniają kierunek na bardziej równoleżnikowy (zachodni) tam, gdzie korzystają z sieci pradolin. Odcinki południkowe stanowią natomiast przełomy przez wały morenowe. Reżim rzek Niziny jest typowo atlantycki na zachodzie i staje się coraz bardziej wschodnioeuropejski w miarę posuwania się na wschód. Pierwotną formacją roślinną Niziny Środkowoeuropejskiej były lasy – na zachodzie liściaste (bukowe i dębowe), na wschodzie mieszane iglasto-liściaste (z udziałem sosny i świerka). Na terenach piaszczystych ustępowały miejsca borom sosnowym i wrzosowiskom. Stan ten został niemal zupełnie zmieniony wskutek długotrwałej działalności człowieka – dziś puszcze mają charakter reliktowy, zwłaszcza na zachodzie Niziny. Regionalizacja Niziny Środkowoeuropejskiej: * 311 Półwysep Jutlandzki * 312 Pobrzeża Morza Północnego * 313 Pobrzeża Południowobałtyckie * 314-316 Pojezierza Południowobałtyckie * 317 Niziny Sasko-Łużyckie * 318 Niziny Środkowopolskie * 319 Niziny Brabancko-Westfalskie