Lay judge

rdf:langString Ławnik (sądownictwo)

rdf:langString Ławnik – niezawodowy członek składu orzekającego (sądu), stanowiący czynnik społeczny w wymiarze sprawiedliwości. Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości został zagwarantowany w art. 182 Konstytucji. W sprawach cywilnych dwaj ławnicy pod przewodnictwem zawodowego sędziego w postępowaniu procesowym rozpoznają w I instancji następujące sprawy z zakresu prawa pracy: * o ustalenie istnienia, nawiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy; * o naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu i o roszczenia z tym związane; * o odszkodowanie lub zadośćuczynienie w wyniku stosowania mobbingu; oraz następujące sprawy ze stosunków rodzinnych * o rozwód; * o separację; * o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa; * o rozwiązanie przysposobienia. Ponadto, w takim samym składzie w postępowaniu nieprocesowym sąd rozpoznaje w I instancji sprawy o przysposobienie. W procesie karnym w I instancji sąd orzeka w sprawach o zbrodnie w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, natomiast w sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia wolności, sąd orzeka w składzie dwóch sędziów i trzech ławników. Ponadto ze względu na szczególną zawiłość sprawy lub jej wagę sąd pierwszej instancji może postanowić o jej rozpoznaniu w składzie trzech sędziów zamiast jednego sędziego i dwóch ławników. W zakresie orzekania ławnik posiada większość prerogatyw sędziego: jest niezawisły, podlega tylko Konstytucji i ustawom, a jego głos w naradzie i głosowaniu nad wyrokiem ma taką samą wagę jak głos sędziego zawodowego. Ławnik nie może jednakże przewodniczyć rozprawie sądowej, a ponadto nie musi uzasadniać zdania odrębnego, jeżeli takie złożył. Ławnicy do sądów okręgowych i sądów rejonowych wybierani są w głosowaniu tajnym przez rady gmin spośród kandydatów zgłoszonych przez Prezesa sądu, zakłady pracy, stowarzyszenia, związki zawodowe, organizacje społeczne i zawodowe, zarejestrowane na podstawie przepisów prawa (z wyłączeniem partii politycznych), oraz co najmniej 50 obywateli stale mieszkających na danym terenie (tj. obszarze objętym właściwością danego sądu) i mających czynne prawo wyborcze. Pracodawca zatrudniający ławnika jest obowiązany zwolnić go od pracy na czas wykonywania czynności w sądzie. Za czas zwolnienia od pracy ławnik zachowuje prawo do świadczeń wynikających ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia. Ławnik otrzymuje na koszt Skarbu Państwa rekompensatę pieniężną za czas wykonywania czynności w sądzie w wysokości ustalonej ustawowo, w razie zamieszkania poza siedzibą sądu przysługuje mu dieta oraz zwrot kosztów przejazdu i noclegu według zasad ustalonych w tym zakresie dla sędziów. Ławnikiem w sądzie powszechnym może zostać osoba: * posiadająca obywatelstwo polskie i korzystająca z pełni praw cywilnych i obywatelskich; * która ukończyła 30 lat, a nie przekroczyła 70 lat; * posiadająca co najmniej średnie wykształcenie; * odznaczająca się nieskazitelnym charakterem; * zamieszkała lub zatrudniona w miejscu kandydowania co najmniej od roku; * której stan zdrowia pozwala na pełnienie funkcji ławnika. Ławnikami nie mogą być: * osoby zatrudnione w sądach powszechnych i innych sądach oraz w prokuraturze; * osoby wchodzące w skład organów, od których orzeczenia można żądać skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego; * funkcjonariusze Policji oraz inne osoby zajmujące stanowiska związane ze ściganiem przestępstw i wykroczeń; * adwokaci i aplikanci adwokaccy; * radcy prawni i aplikanci radcowscy; * duchowni; * żołnierze w czynnej służbie wojskowej; * funkcjonariusze Służby Więziennej; * radni gminy, powiatu i województwa. Zabronione jest bycie ławnikiem w więcej niż jednym sądzie jednocześnie. Kadencja ławnika wynosi cztery lata kalendarzowe następujące po roku, w którym dokonano wyboru. Do orzekania w sprawach z zakresu prawa pracy ławnikiem powinna być wybrana osoba wykazująca szczególną znajomość spraw pracowniczych. Ławnicy każdego sądu wybierają ze swego grona radę ławniczą, jej przewodniczącego i zastępców. Do zadań rady należy w szczególności podnoszenie poziomu pracy ławników i ich reprezentowanie oraz pobudzanie działalności wychowawczej ławników w społeczeństwie. Ustawa z 15 marca 2007 ograniczyła udział ławników w większości spraw karnych i rodzinnych oraz części spraw z zakresu prawa pracy. Od 2018 r. ławnicy działają też w Sądzie Najwyższym. Są oni wybierani przez Senat na 4-letnią kadencję w liczbie ustalonej przez Kolegium Sądu Najwyższego. Uczestniczą w rozpoznawaniu skarg nadzwyczajnych i niektórych spraw dyscyplinarnych.