Congress Poland

rdf:langString Królestwo Polskie (kongresowe)

rdf:langString Królestwo Polskie (ros. Царство Польское, Carstwo Polskoje), tzw. Królestwo Kongresowe, potocznie Kongresówka – państwo utworzone decyzją kongresu wiedeńskiego, połączone unią personalną z Imperium Rosyjskim w latach 1815–1832 w oparciu o Konstytucję Królestwa Polskiego (1815). Od 1832 do 1917 związek Królestwa Polskiego z Cesarstwem Rosyjskim regulował Statut Organiczny (1832), choć jego przepisy nigdy nie weszły w życie, ze względu na obowiązujący od 1833 do 1917 „stan oblężenia”. Utworzone formalnie na mocy traktatu rosyjsko-austriacko-pruskiego z 3 maja 1815, w którym mocarstwa dokonały podziału ziem Księstwa Warszawskiego. Artykuł V tego traktatu głosił, że ziemie Księstwa Warszawskiego pozostające pod kontrolą rosyjską zostają połączone z Rosją nieodzownie przez swoją konstytucję i oddane na wieczne czasy w ręce Najjaśniejszego Cesarza Wszechrosji. Traktat podziałowy wszedł później do aktu końcowego postanowień kongresu wiedeńskiego z 9 czerwca 1815. To skłania historiografię współczesną do uznania jego postanowień za faktyczną cesję terytorium okupowanego Księstwa Warszawskiego, co polscy historycy Stefan Kieniewicz i Władysław Zajewski nazywają IV rozbiorem Polski, z czym nie zgadza się Mieczysław Żywczyński twierdząc, że termin „rozbiory” odnosił się do całego państwa polskiego w granicach z roku 1772, ponadto najczęściej termin IV rozbiór Polski jest odnoszony do utraty suwerenności w roku 1939 po skoordynowanej pomiędzy III Rzeszą i ZSRR agresji na Polskę. W latach 1815–1832 królestwo posiadało własną konstytucję, Sejm, wojsko, monetę i szkolnictwo z Królewskim Uniwersytetem Warszawskim na czele, a czynności urzędowe odbywały się w języku polskim. Polskę łączyły z Rosją – osoba monarchy (każdy imperator Rosji był jednocześnie królem Polski i pod takim tytułem występował w Królestwie) oraz polityka zagraniczna, należąca do prerogatyw królewskich. Koroną królestwa była polska korona cesarska. W wyniku powstania listopadowego król Mikołaj I Romanow 26 lutego 1832 roku zniósł konstytucję Królestwa, zastępując ją Statutem Organicznym, który likwidował Sejm i samodzielną armię, wzmacniając związek Królestwa z Cesarstwem przy zachowaniu autonomii administracyjnej, a ponadto przywrócił urząd namiestnika sprawującego władzę cywilną i wojskową. Później następowało stopniowe ograniczanie autonomii Królestwa Polskiego, zwłaszcza po stłumieniu powstania listopadowego w roku 1831 i powstania styczniowego w 1864 roku aż do formalnego zniesienia autonomii polityczno-administracyjnej tego terytorium w 1867 roku. Wciąż jednak zachowało się wiele odrębności prawno-ustrojowych (m.in. kodeks cywilny, ustrój wsi, status ludności żydowskiej, status jęz. polskiego), które odróżniały Królestwo Polskie od Cesarstwa Rosyjskiego. W latach 1832–1918 Królestwo Polskie zostało silniej zintegrowane z Cesarstwem Rosyjskim (choć cesarze rosyjscy nosili tytuł króla Polski i reprezentowali ich namiestnicy). Posiadało stopniowo ograniczaną, a następnie zlikwidowaną autonomię; po jej likwidacji w roku 1874 zaczęto używać półoficjalnie na określenie ziem królestwa nazwę Kraj Nadwiślański (ros. Привислинский край), choć nazwa „Królestwo Polskie” nadal funkcjonowała. W roku 1912 oderwano gubernię chełmską. W lecie 1915 jego terytorium znalazło się pod okupacją Niemiec i Austro-Węgier, ale do 1917 de iure stanowiło ono część Imperium Rosyjskiego. Po przejęciu władzy w Rosji przez Rząd Tymczasowy stało się teoretycznie częścią Republiki Rosyjskiej, a następnie 7 listopada 1917 Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Zrzekła się ona swoich roszczeń do terytorium dawnego Królestwa na podstawie artykułu 3 traktatu brzeskiego.