Afrikaans

rdf:langString Język afrikaans

rdf:langString Język afrikaans, język afrykanerski (afr. afrikaans, Afrikaanse taal) – indoeuropejski język należący do dolnosaksońskiej gałęzi języków zachodniogermańskich, będący językiem ojczystym południowoafrykańskich Koloredów oraz białych Afrykanerów. Powstał na styku kultur w Kolonii Przylądkowej z XVII-wiecznych dialektów niderlandzkich pod wpływem języka malajskiego i portugalskiego oraz miejscowych języków ludów hotentockich . Niderlandzkim – językiem urzędowym holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej (VOC) – mówili funkcjonariusze, żołnierze Kompanii oraz europejscy osadnicy, przybywający na tereny dzisiejszej Republiki Południowej Afryki od połowy XVII wieku, a pochodzący głównie z Holandii i Niemiec oraz w mniejszym stopniu z Francji i Skandynawii. Koloniści ci dali początek Burom, czyli przodkom dzisiejszych Afrykanerów. Językiem malajskim i portugalskim posługiwała się na Przylądku większość sprowadzanych niewolników. W ten sposób afrikaans ukształtował się na styku języków, kultur, ras i religii jako język codziennej komunikacji i aż do końca XIX wieku traktowany był pogardliwie jako mowa Hotentotów, Koloredów oraz niewykształconych farmerów z prowincji. Podstawowy zasób słownictwa w afrikaans, ok. 90%, pochodzi z języka niderlandzkiego, lecz wykazuje on także wpływy leksykalne malajskiego, portugalskiego, a od XIX wieku także elementy przejęte z języka angielskiego oraz miejscowych języków bantu. W trakcie migracji ludności wykształciły się trzy podstawowe dialekty: * przylądkowy afrikaans (Kaapse Afrikaans) – na terenie pomiędzy Kapsztadem, Stellenbosch a Graaff-Reinet * afrikaans znad Rzeki Pomarańczowej (Oranjerivier-Afrikaans) – w płn. części Kraju Przylądkowego * afrikaans znad wschodniej granicy (Oosgrens-Afrikaans) – w okolicach Graaff-Reinet i na wschód od tego miasta. Dość specyficznym dialektem tego języka jest oorlans. Do końca XIX wieku afrikaans funkcjonował na równi z językiem niderlandzkim i uzupełniał go w niższych rejestrach, ale w niepodległych państwach burskich (Transwal, Orania) urzędowym był nadal niderlandzki. Pozostał on też językiem kościoła reformowanego. Od lat 40. XIX wieku zafrykanizowane formy niderlandzkiego były coraz częściej używane w prasie, a od lat 70. datują się pierwsze próby kodyfikacji i emancypacji afrikaans, co miało bezpośredni związek z agresywną anglicyzacją oraz uzyskiwaniem świadomości narodowej przez Afrykanerów. Po podboju republik burskich przez Wielką Brytanię (tzw. wojny burskie) język afrikaans stał się podstawowym elementem afrykanerskiej tożsamości narodowej i nastąpiła jego szybka standaryzacja i rozwój: w 1925 r. stał się obok angielskiego, na równi z niderlandzkim, językiem urzędowym w Związku Południowej Afryki, a potem w Republice Południowej Afryki oraz w Namibii, w praktyce jednak szybko wyparł język niderlandzki. Obecnie jest jednym z 11 urzędowych języków RPA; używany jest też powszechnie w Namibii. Afrikaans jako językiem ojczystym posługuje się ok. 6,2 mln mieszkańców RPA, z czego zdecydowaną większość stanowią Afrykanerzy i Koloredzi oraz dodatkowo 4 mln jako jednym z dwóch języków ojczystych (łącznie ok. 26% populacji RPA). Najwięcej użytkowników afrikaans skupia się w stolicy kraju – Pretorii oraz w Bloemfontein, a także na całym obszarze Kraju Przylądkowego, czyli w zachodniej części RPA. Ze współczesnych prowincji RPA największym udziałem mówiących językiem afrikaans cechują się: * Północna Prowincja Przylądkowa (Noord-Kaap) – 70% * Zachodnia Prowincja Przylądkowa (Wes-Kaap) – 54% * Wschodnia Prowincja Przylądkowa (Oos-Kaap) – 30% * Zachodni Transwal (Wes-Transvaal) – 22% * Mpumalanga (region stołeczny) – 21% * Oranje – 16% * Wschodni Transwal (Oos-Transvaal) – 12%. W pozostałych dwóch prowincjach (KwaZulu-Natal oraz Północny Transwal) udział mówiących językiem afrikaans jest bardzo mały.Afrikaans jest również językiem ojczystym ok. 130 tys. mieszkańców Namibii, w tym 25% ludności stolicy kraju – Windhuku, ok. 25 tys. mieszkańców Botswany oraz kilku tysięcy osób w Malawi. Afrikaans pełni, choć w ograniczonym przez znajomość jęz. angielskiego zakresie, funkcję lingua franca w regionie Afryki Południowej – jest ważnym narzędziem komunikacji na terenie RPA, Namibii, Botswany i Zambii.