Vogt

rdf:langString Wójt kościelny

rdf:langString Wójt kościelny (łac. advocatus ecclesiae, niem. Vogt, Kirchenvogt) – w średniowiecznej Europie Zachodniej urzędnik świecki reprezentujący instytucję kościelną albo dostojnika Kościoła wobec świeckich sądów. Urząd wójta kościelnego był szczególnym rodzajem urzędu wójta w sensie łacińskiego advocatus jako przedstawiciela (ustawowego) w sądzie osoby niepełnoletniej lub w inny sposób nieposiadającej zdolności do czynności prawnych. Zakres obowiązków i przywilejów wójtów kościelnych zmieniał i rozszerzał się zależnie od regionu i okresu czasu. Od X w. do kompetencji wójta kościelnego mogła należeć także władza sądownicza, zbrojna osłona powierzonego mu terytorium (np. klasztoru i jego dóbr) oraz zarząd administracyjny i finansowy instytucji, w której sprawował urząd. W niemieckojęzycznym obszarze osoba sprawująca ten urząd nazywał się Vogt lub Kirchenvogt (l. mn. Vögte, Kirchenvögte), a urząd lub terytorium ich władzy nosiły nazwę Vogtei (wójtostwo). W ramach przyznanych mu kompetencji wójt kościelny mógł działać jako: * przedstawiciel sądowy występujący w imieniu instytucji kościelnej, np. biskupstwo lub klasztoru, albo dostojnika Kościoła, np. biskupa lub opata, wobec świeckich sądów, w których osoby duchowne od czasów Karola Wielkiego nie mogły występować jako strona. O ile początkowo przedstawicielem sądowym mogła być dowolnie i jednorazowo wybrana osoba, to od początku IX w. wójt kościelny był stałym urzędem sprawowanym z nadania najwyższej władzy danego terytorium wójtostwa lub, jak w przypadku kościołów królewskich, z nadania królewskiego. * sędzia, od kiedy prawo reprezentacji sądowej rozszerzono o uprawnienia do sprawowania władzy sądowniczej na powierzonym mu obszarze. W czasach karolińskich jurysdykcja wójta kościelnego sprowadzała się do orzekania w sprawach dotyczących drobnych wykroczeń, za które groziły grzywny lub lżejsze kary cielesne; odpowiadała zatem jakby sądom niższej instancji, których kompetencje określano w średniowieczu niedere Gerichtsbarkeit. Od przełomu wieków IX i X coraz więcej instytucji kościelnych podlegających bezpośrednio władcy (np. tzw. Reichskirchen) uzyskiwało jako specjalny immunitet kompetencje sądu najwyższego (hohe Gerichtsbarkeit) zwanego Blutgericht, gdyż nakładał kary cielesne łącznie z wyrokami śmierci. Ponieważ osoby duchowne nie mogły orzekać w takich kwestiach, obowiązki takiego sędziego (oberster lub kaiserlicher Richter) sprawował wójt kościelny zwany w tym przypadku Reichsvogt. * militarny obrońca i dowódca (Schutzvogt, Schirmvogt), ponieważ osobom duchownym było według prawa kanoniczego zabronione noszenie broni i wypełnianie takich zadania, jak np. powoływanie armii. Do obowiązków wójta kościelnego należało nie tylko kontrolowanie panującego na terenie wójtostwa porządku i przestrzegania prawa (czyli funkcje niejako policyjne), ale także od początku IX w. powierzano mu zadanie zwoływanie oddziałów wojskowych do zbrojnej obrony danego terytorium lub osłony osób powierzonych jego opiece. * zarządca i administrator dóbr, któremu przysługiwało za to jako wynagrodzenie pod różnymi postaciami, np. jako część dochodów wójtostwa, ściąganych podatków lub kar, wykonywanego dla niego szarwarku czy takie uposażenie jak drewno budowlane. Ta funkcja zaczynała się usamodzielniać, od kiedy pod koniec średniowiecza wójtostwa oddawane były coraz częściej w lenno i wójtowie mogli działać przede wszystkim na korzyść własną, niekiedy podporządkowując teren wójtostwa wyłącznie swojej władzy. Miało to miejsce szczególnie wtedy, gdy wójt kościelny wywodził się w miejscowej szlachty czy arystokracji i dążył do usamodzielnienia swojego terytorium. Bywało, że kościoły i klasztory popadały w tak wielką zależność od wójtów, że z czasem doprowadzono do tego, że funkcje wójta kościelnego w zakresie przysługującym mu w średniowieczu przekształcano na funkcje jedynie tytularne.