The Investigation

rdf:langString Śledztwo (powieść)

rdf:langString Śledztwo – powieść detektywistyczna Stanisława Lema wydana po raz pierwszy w 1959 roku. Śledztwo nie jest typową powieścią kryminalną ze zbrodnią, mordercą i rozwiązaniem na ostatnich stronach. Akcja dzieje się zimą w Anglii, gdzie porucznik Scotland Yardu Gregory musi rozwiązać zagadkę znikania zwłok z małych wiejskich kostnic. Zwłoki znikają bez śladu nocną porą. Poszukiwanie zaginionych jest bezskuteczne, motyw sprawcy pozostaje zagadką. Zaproszony przez policję do współpracy wybitny statystyk Sciss wylicza z odległości i czasu między zaginięciami oraz różnicy panujących wówczas temperatur stałą pozwalającą określić czas i miejsce kolejnego zniknięcia. Wypytywany o przyczynę zniknięć przedstawia zawiłą teorię związku między zapadalnością na raka i poruszaniem się zwłok, powodowanym przez czynnik prawidłowości statystycznej. Nosicielami tajemniczego zjawiska mają być znajdowane na miejscu zdarzenia martwe psy lub koty. Dodaje, że zagadka pozbawiona jest cech przestępstwa oraz że zaginione zwłoki nie ożywają, zmiany organizmu wywołane śmiercią nie są odwracalne. Gregory’ego wyjaśnienia te nie satysfakcjonują: Jeżeli rozwijać tego typu hipotezy dalej, to można się dogadać w końcu do wszystkiego – że, powiedzmy, takie ingerencje „czynnika X” powtarzają się periodycznie, w sporych odstępach czasu, że ostatni spadek rakowej zapadalności nastąpił mniej więcej dwa tysiące lat temu, nie w Anglii, lecz w Azji Mniejszej, a w związku z tym i wówczas zaszedł szereg „zmartwychwstań”: Łazarz, wie pan, no i jeszcze ktoś... Podejrzewa nawet naukowca o spowodowanie zniknięć bądź o osłanianie ową teorią prawdziwego sprawcy. Główny Inspektor Sheppard, po wysłuchaniu raportów porucznika, wyjaśnia, że Sciss ma alibi na czas jednego ze zniknięć, zaś osobowość podejrzanego raczej wyklucza, by mógł zajmować się tak niezrozumiałą działalnością. Przełożony wysuwa hipotezę opartą na wyliczonej przez Scissa stałej. Przyczyna zaginięć zwłok wyjaśniona jest tylko częściowo, lecz otwiera możliwości kontynuacji śledztwa. Końcowe rozważania Gregory’ego, wraz z wcześniejszymi dialogami zdają się sugerować, że powieść w istocie jest refleksją nad chaosem, przypadkiem, statystyką oraz ludzką potrzebą poszukiwania ładu i prawidłowości.