Romuald Rajs

rdf:langString Romuald Rajs

rdf:langString Romuald Adam Rajs, także Rais lub Reiss, ps. „Bury” (ur. 30 listopada 1913 w Jabłonce, zm. 30 grudnia 1949 w Białymstoku) – podoficer zawodowy Wojska Polskiego, żołnierz Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej oraz podziemia antykomunistycznego. Podczas II wojny światowej był dowódcą 1 kompanii szturmowej 3 Wileńskiej Brygady AK (1944), dowódcą 2 szwadronu 5 Wileńskiej Brygady AK (1945), dowódcą 3 Brygady Wileńskiej Narodowego Zjednoczenia Wojskowego i szefem Pogotowia Akcji Specjalnej w Komendzie Okręgu NZW Białystok (1945–1946). Był oficerem liniowym, za odwagę bojową wielokrotnie odznaczanym i awansowanym. Posługiwał się kilkoma pseudonimami. W listopadzie 1948 roku został aresztowany przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego. Całkowicie się zdekonspirował, ujawnił kontakty konspiracyjne i adresy. W śledztwie podał miejsce pobytu swojego zastępcy, ppor. Kazimierza Chmielowskiego. Na pokazowym procesie w 1949 roku został skazany przez sąd komunistyczny na karę śmierci, a dwa miesiące później stracony. Sąd wojskowy RP w 1995 roku unieważnił wyrok z 1949, uznając go za zbrodnię komunistyczną. „Bury” ponosi odpowiedzialność za szereg zbrodni wojennych. Z jego rozkazu rozstrzeliwano jeńców litewskich. Po wojnie dowodzony przez niego oddział spacyfikował szereg wsi na Podlasiu, dokonując zbrodni przeciwko ludności cywilnej narodowości białoruskiej, wyznania prawosławnego, m.in. w Puchałach Starych, w Zaleszanach oraz we wsiach Zanie, Szpaki i Końcowizna (1946). W 2005 roku Instytut Pamięci Narodowej określił czyny „Burego” jako noszące znamiona ludobójstwa. Pamięć o czynach Rajsa kultywowana jest głównie przez polskie środowiska nacjonalistyczne na Podlasiu. Od roku 2016 Obóz Narodowo-Radykalny organizował w Hajnówce marsze ku czci „Burego”.