Leopold I, Holy Roman Emperor

rdf:langString Leopoldo la 1-a (Sankta Romia Imperio)

rdf:langString Leopoldo la 1-a (1658 – 1705) * li naskiĝis la 9-an de junio de 1640. * gepatroj: imperiestro Ferdinando la 3-a kaj Mario Anno Habsburga. * imperiestro romia, ĉiam pligrandiganto de la imperio, apostola reĝo hungara kaj reĝo kaj princo-elektisto ĉeĥa kaj reĝo germana, kroatia, slavonia kaj lombardia, arkiduko aŭstria kaj duko stiria, karintia kaj krajna, silezia kaj transilvania, margrafo moravia kaj grafo tirola, kaj istria. * li parolis latine, itale, hispane, germane. * 1640 – 1654 kiel duenaskita princo li estis edukata por pastraro. * li komponis 79 templajn komponaĵojn, 8 oratoriojn, 155 kantojn, 17 baletojn kaj kelke da teatraj ludoj. * 1654 post morto de frato Ferdinando la 4-a li fariĝis sekvanto de la trono. * 1656 – 1705 li fondis Universitaton en Innsbruck, Vroclavo kaj altlernejon en Olomouc kaj templon de sankta Petro en Vieno. * 1655 kronado kiel apostola reĝo hungara. * la 11-an de septembro de 1656 li estis kronita kiel ĉeĥa reĝo. * 1657 post morto de sia patro li ekregis kiel Leopoldo la 1-a. * julio de 1657 li forveturis Pragon, por ke li de tie gvidis elekton de imperiestro. * la 1-an de februaro de 1658 Leopoldo ekvojaĝis ĝis Frankfurto ĉe Odro por la kronado. * la 1-an de aŭgusto de 1658 okazis en Frankfurto la imperiestra kronado. * 1663 – 1664 turkoj prireginte Slovakion, Transilvanion invadis Moravion. * la 10-an de aŭgusto de 1664 per suda Slovakio restis sub superregado de turkoj. * 1666 geedziĝo al Margareta Tereza de Aŭstrio, filino de Filipo la 4-a de Hispanio. * 1666 – 1671 en Hungarujo eksplodis ribelo de F. Wesselényi kaj de P. Zrinský. Leopoldo venkis la ribelon kaj li lasis ekzekuti la gvidintojn. * 1669 naskiĝo de filino Mario Antonino (edzo Maksimiliano la 2-a Emanuelo (Bavario)). * la 1-an de novembro de 1671 Leopoldo la 1-a subskribis amikan kontrakton kun Francio promesinte, ke li ne subtenos ties malamikojn. * 1672 la franca reĝo Ludoviko la 14-a misuzis la kontrakton kun la imperiestro klopodante konkeri hispanan Nederlandon, landon de hispanaj habsburgoj. * 1673 Leopoldo la 1-a proklamis al li militon. * 1673 mortis lia unua edzino kaj Leopoldo edziĝis al Klaŭdio Felicitas Tirola. * 1676 post morto de sia dua edzino li edziĝis al Eleonoro de Palatinato-Neuburg. * 1678 naskiĝo de filo Jozefo (pli posta reĝo kaj imperiestro). * 1679 per la imperio perdis Freiburgon, centro de regiono de Breisgburg. * la 23-an de septembro de 1679 post tio, kiam en Aŭstrio eksplodis pesto, Leopoldo transloĝiĝis en Pragon. * aprilo de 1680 la kortego forveturis reen ĝis Vieno post tio, kiam la pesto aperis ankaŭ en Prago. * printempo de 1680 en Bohemio eksplodis la plej granda servutula ribelo, sed kiu estis malvenkita kaj dekoj da homoj estis ekzekutita. * 1680 novan ribelon en Hungarujo kontraŭ habsburgoj komencis magnato grafo . Helpe de turkoj li konkerinte la tutan Hungarujon akceptis titolon de hungara reĝo. * 1683 la turkaj soldataroj almarŝis ĝis Vieno, kie ili estis malvenkita je kapo de duko Karolo Lotrina, imperiestra marŝalo. La batalon de Vieno venkis Johano la 3-a Sobieski haltante la ekspansion de Otomana Imperio al Eŭropo. * 1684 soldataroj de Leopoldo la 1-a komencis konkeri Hungarujon. Grafo Tököly fuĝis ĝis Turkio sub ŝirmon de sultano. * la 1-an de oktobro de 1685 naskiĝo de filo Karolo (pli posta imperiestro kaj reĝo). * 1686 Karolo Lotrina konkeris Petrovaradinon, unu jaro post tio Beogradon kaj Transilvanion. * 1686 mortis Mario Eleonoro, duonpatrino de la imperiestro kaj la tria edzino de Ferdinando la 3-a, kiu eĉ post morto de sia edzo retenis en la kortego de lia filo grandan respekton kaj influon. * 1687 Leopoldo la 1-a nuligis en Hungarujo elektecon de la hungaraj reĝoj. (Andreo la 2-a en la jaro 1222 leĝigis tiun ĉi rajton al la hungara nobelaro.) * 1688 Leopoldo priregis la tutan Hungarujon kaj poste okazis la t.n. (30 nobeloj estis ekzekutitaj kaj al vico konfiskita posedaĵo). * 1691 Leopoldo volis malhelpi pluajn konfliktojn kun la hungara nobelaro kaj tial li permesis praktiki en kelkaj urboj evangeliajn ceremoniojn. * 1693 – 1695 en Bohemio eksplodis ribelo de ĥodoj kaŭzita pro nerespektado de iliaj malnovaj privilegioj el la tempoj de Karolo la 4-a kaj Georgo de Podebrado. La kortega konsilanto Lamminger revokis al la imperiestro, kiu sendis en Ĥodion soldataron, kiu venkis super ĥodoj. * la 28-an de novembro de 1695 Jan Sladký Kozina, gvidanto de la ribelo de ĥodoj estis en Plzeň ekzekutita. * 1697 en Bohemio estis fonditaj unuaj manufakturoj. * 1699 por dudek jaroj finis la militoj kontraŭ turkoj per , per kiu estis renovigita Hungara reĝlando kiel tutaĵo en la manoj de Leopoldo la 1-a kun tio, ke sole malgranda parto ĉe suda limo, nomata Banato, restis al turkoj. * 1700 Leopoldo la 1-a enpraktikigis gregorian kalendaron. * 1701 Leopoldo la 1-a avancis sian aliancanon brandenburgan princo-elektiston kaj prusian dukon Frederikon la 3-an je prusia reĝo. * 1701 komenciĝis milito je heredaĵo post la hispanaj habsburgoj. * la 5-an de majo de 1705 Leopoldo la 1-a mortis pro hidropulmo.