Kholm Governorate (Russian Empire)

rdf:langString Gubernia chełmska

rdf:langString Gubernia chełmska – gubernia utworzona z części guberni siedleckiej i lubelskiej ustawą z 6 lipca 1912 roku, powstała przez odłączenie od Królestwa Polskiego (Kraju Przywiślańskiego) jako ziemie „rdzennie ruskie”. Inicjatywę jej utworzenia wysunął prawosławny biskup chełmski Eulogiusz, który poczuł się zagrożony skutkami ukazu tolerancyjnego, w wyniku którego unici siłą włączeni do prawosławia w 1875 roku przechodzili na katolicyzm. W maju 1911 roku pomimo protestów posłów polskich w Dumie Państwowej Rosji uchwalono wniosek o wyodrębnienie guberni chełmskiej z Królestwa Polskiego. Po roku ustawę zaaprobowała Rada Państwa Imperium Rosyjskiego, a cesarz Mikołaj II Romanow podpisał ją 10 lipca 1912 roku. Delimitację zakończono w kwietniu 1913 roku. Dekretem z 4 kwietnia 1915 roku Mikołaj II wyłączył ją z Królestwa Polskiego. Objęła obszar ok. 16 tys. km² z 896 316 mieszkańcami. Zgodnie z danymi zawartymi w tablicach statystycznych Dumy, w nowej guberni mieszkało 404 633 katolików, 327 322 prawosławnych, 29 123 protestantów i 135 238 żydów, choć inne źródła twierdzą, że katolicy stanowili tu prawie 53% ludności, a np. w powiecie zamojskim Polacy stanowili prawie 75% całkowitej ludności. Gubernia została wydzielona przez władze rosyjskie w obawie przed oderwaniem Kraju Przywiślańskiego od Rosji w razie europejskiego konfliktu zbrojnego i w celu zintensyfikowania rusyfikacji. W 1912 roku nową gubernię wyjęto spod władzy generał-gubernatora warszawskiego, podporządkowując ją bezpośrednio ministerstwu spraw wewnętrznych Rosji. Instytucje oświatowe i sądowe podporządkowano władzom generał-guberialnym w Kijowie. Zachowano większość praw obowiązujących w Królestwie Polskim. Przeciw utworzeniu guberni chełmskiej wznoszono liczne protesty, także w dumie rosyjskiej. Ukazały się m.in. publikacje o polskości ziemi chełmskiej Lubomira Dymszy, Stefana Dziewulskiego i Henryka Wiercieńskiego. Gubernia została włączona do generał-gubernatorstwa kijowskiego formalnie dopiero w 1915 roku, jednakże z powodu okupacji guberni przez państwa centralne decyzja o odłączeniu nie weszła faktycznie w życie. Rozporządzeniem z 18 września 1915, w poszczególnych obwodach dawnych rosyjskich guberni lubelskiej i chełmskiej utrzymano granice, które istniały przed utworzeniem guberni chełmskiej w 1912 roku. Oznaczało, że nowy podział obwodów tych guberni, którego i tak w praktyce dotychczas w życie nie wprowadzono, austriacki Zarząd Wojskowy odtąd nie uwzględniał. W myśl rozporządzenia z 12 sierpnia 1916, okupant niemiecki gubernię chełmską uznał za część Królestwa Polskiego. Mimo tego traktat brzeski podpisany w lutym 1918 roku przez mocarstwa centralne z Ukraińską Republiką Ludową przewidywał, że ziemie guberni staną się częścią państwa ukraińskiego.