Hunza (princely state)

rdf:langString Hunza (księstwo)

rdf:langString Hunza (urdu ہنزہ, bsk. Hunzo) – historyczne księstwo położone w w zachodniej części Karakorum, zamieszkałe głównie przez Buruszów i niewielką grupę Wachów i innych osiedleńców. Historycznie graniczyło na południu i południowym zachodzie z księstwem Nagiru, na północy z chińskim regionem Sinciang, a na zachodzie okresowo z księstwem Chitralu i Afganistanem. Początki państwowości, podobnie jak pochodzenie Buruszów i języka buruszaski, którym się posługują, pozostają przedmiotem naukowej spekulacji; aczkolwiek według najnowszych badań, teza opracowana przez niemieckiego językoznawcę J.H. Holsta udowadnia pokrewieństwo pomiędzy buruszaski a językami kartwelskimi, a zatem łączność pomiędzy Buruszami a południowymi regionami Kaukazu. Księstwo Hunzy położone w trudno dostępnej, wysokogórskiej dolinie znalazło się w orbicie spraw międzynarodowych dopiero w XIX w. podczas brytyjsko-rosyjsko-chińskiego współzawodnictwa o wpływy na górskich obszarach Azji Środkowej. Do 1891 r. niezależne, choć uznające zwierzchniość Chin, od grudnia 1891 r. w znalazło się w wyniku brytyjskiej akcji militarnej pod rządami pośrednimi Brytyjskiego Imperium. W 1947 r., w chwili rozpadu Indii Brytyjskich, opowiedziało się za przynależnością do części Kaszmiru zajętej przez Pakistan, utrzymując status autonomicznego księstwa i tworząc wspólnie z jeszcze kilkoma księstwami i innymi dystryktami jednostkę administracyjną Terytoria Północne; od 1970 r. włączone do regionu Gilgit-Baltistan. We wrześniu 1974 r. premier Pakistanu Zulfikar Ali Bhutto postanowił mocą dekretu o rozwiązaniu Hunzy jako niezależnego księstwa i nadaniu jej wraz z byłym księstwem Nagiru statusu dystryktu o nazwie Hunza-Nagar District. Księstwo Hunza rozciągało się na zdatnych do zasiedlenia i uprawy terenach w środkowym biegu rzeki Hunza, zagarniając z czasem położone wyżej doliny, by w 1972 r. liczyć ok. 26,5 tys. mieszkańców. Władcą Hunzy był rządzący autokratycznie tham (w języku buruszaski), nominalnie wspomagany przez wezyra (bsk. wazīr), i otoczony przez wielmożów (bsk. guśpúr i uyóṅko) oraz ich liczne rodziny; siedzibą władzy do połowy lat 40. XX w. była twierdza , wznosząca się ponad historyczną miejscowością Baltit (dziś Karimabad). W czasach poprzedzających przejście pod administrację Imperium Brytyjskiego, do lat 90. XIX w., mieszkańcy Hunzy skupiali się w ufortyfikowanych wioskach (bsk. khan) i trudnili rolnictwem i sadownictwem, sezonowym wypasem bydła, a także rozbojem i handlem niewolnikami. W rezultacie ułagodzenia relacji z sąsiadującymi księstwami (przede wszystkim Nagirem) i ogólnego wzrostu bezpieczeństwa pod brytyjskim zarządem osady w Hunzie rozrosły się poza wcześniejsze granice i powstały nowe, nieufortyfikowane osiedla. Rolniczo-pasterska gospodarka księstwa Hunza oparta była na systemie nawadniającym wodą spływającą z lodowców tarasów zbudowanych na wypłaszczonej części doliny. Ilość produkowanej żywności wystarczała zaledwie na okres od zbiorów do zbiorów; nie było też wymiany towarowej z regionami poza Doliną Hunzy, nawet w przypadku obfitości owoców i orzechów (morele, jabłka, morwa, orzechy włoskie), głównie z powodu ograniczonych warunkami terenowymi trudności transportowych. Zmian, jakie przyniosła budowa szosy karakorumskiej, ukończonej na odcinku w pobliżu Karimabad w latach 1972-79, doświadczył dystrykt Hunza dopiero pod administracją pakistańską. W ostatniej dekadzie istnienia księstwa zaczęła rozwijać się turystyka, dynamicznie promowana przez jego władcę i wspierana przez Aga Chana IV m.in. poprzez reklamowanie mitu długowieczności mieszkańców Doliny Hunzy, ale płynące z niej korzyści pozostawały przeważnie do wyłącznej dyspozycji kręgu wokół rodziny mīr Jamala Chana.