Euphemism

rdf:langString Eufemizm

rdf:langString Eufemizm (z gr. ευφημισμός euphēmismós, od eu „dobrze”, phemi „mówić”), meliorativum, melioratyw – słowo lub połączenie wyrazowe zastępujące określenia, które nie mogą lub nie powinny być używane ze względu na: tabu kulturowe, religijne, zabobon, cenzurę, autocenzurę (polityczną lub obyczajową), normy towarzyskie, pruderię, współczucie (empatię), poprawność polityczną, delikatność, uprzejmość czy dobre wychowanie mówiącego/piszącego. Eufemizm powinien mieć przynajmniej jedną cechę wspólną ze słowem, które zamienia. Powinien także wywoływać pozytywne lub neutralne skojarzenia, co jest niejednokrotnie jedynym kryterium odróżniającym go od dysfemizmu i wulgaryzmu. Eufemizm powstaje w procesie eufemizacji, który ma na celu wytworzenie określenia pozbawionego pewnych konotacji. Może to nastąpić poprzez zastosowanie słów obcych, naukowych, wyrazów wyrażających niższy stopień nasilenia pewnego zjawiska, a także poprzez posłużenie się różnymi zabiegami stylistycznymi (np. metaforą lub metonimią). Eufemizmy stosowane są często w stylu komunikacji publicznej.Eufemizm bywa też stosowany jako figura retoryczna, służąca ubarwieniu wypowiedzi czy też nadaniu jej żartobliwego charakteru. Eufemizmy stosowane są często w odniesieniu do części ciała, zjawisk fizjologicznych i negatywnych elementów życia (alkoholizm, złodziejstwo, śmierć itp.). Eufemizmy bywają używane w języku propagandy (także reklamy). Przykładowo w czasach realnego socjalizmu w Polsce władze mówiły o „regulacji” cen, kiedy w istocie chodziło o podniesienie cen. Mówiły o „przerwach w pracy”, kiedy w istocie chodziło o strajki – zobacz też: nowomowa, manipulacja językowa. Przykłady eufemizmów: * odejść, zasnąć w Panu – zamiast – umierać; * jesień życia, trzeci wiek, zaawansowany wiek – zamiast – starość * puszysty, grubokościsty, dobrze jedzący – zamiast – gruby * kobieta lekkich obyczajów, córa Koryntu, strażniczka lasu – zamiast – prostytutka * mijać się z prawdą – zamiast – kłamać, łgać * mieć lepkie ręce – zamiast – kraść * urodzony w niedzielę – zamiast – leniwy * tam gdzie król piechotą chadza lub ustronne miejsce – zamiast – ubikacja * te dni, kobieca przypadłość – zamiast – miesiączka * strefa bikini – zamiast – łono, podbrzusze, krocze * pojechać do Rygi, puścić pawia – zamiast – zwymiotować * do diaska – zamiast – do diabła * mieć żółte papiery – zamiast – być chorym psychicznie * przyjaciółka – zamiast – kochanka * postprawda – zamiast – kłamstwo, fałsz * film z kiepskimi dialogami – zamiast – film pornograficzny Eufemizmy przyczyniają się do ewolucji zasobu słownego języka. Zdarza się niekiedy, że wyrażenia funkcjonujące jako eufemizmy stają się z czasem pełnoprawnymi synonimami. Tworzenie eufemizmów * pojęcie abstrakcyjne lub dwuznaczne (np. deiksa wyrażona słowem to, która w zależności od kontekstu może oznaczać różne rzeczy lub sytuacje, które znajdują się w sferze tabu językowego, np. ciążę, stosunek seksualny, śmierć); * zmiany fonetyczne (np. kurka, Holender) na tyle subtelne, aby odbiorca komunikatu był w stanie rozpoznać zamieniane (zwykle wulgarne) wyrażenie; * metafory; * peryfrazy; * litoty (polegające na użyciu zaprzeczenia antonimu słowa, np. niechudy, nieurodziwy zamiast gruby i brzydki itp.).