Caliber

rdf:langString Kaliber broni

rdf:langString Kaliber broni – najmniejsza średnica przewodu lufy broni palnej. W przypadku luf gwintowanych kaliber broni oznacza średnicę lufy mierzoną na polach gwintu. Niekiedy kaliber oznacza średnicę lufy mierzoną między bruzdami. Sposoby określania: * wagomiar (do XIX wieku, obecnie dla broni gładkolufowej) – oznacza liczbę pocisków kulistych dla danej lufy, które można odlać z funta ołowiu (np. „kaliber 12”, bez jednostki miary). Wariantem tego systemu było podawanie wagi pocisków w funtach, co stosowano do dział artyleryjskich (np. armata 24-funtowa - wystrzeliwująca pociski ważące 24 funty). Określanie kalibru dział w funtach stosowali najdłużej Brytyjczycy (do czasów II wojny światowej); * średnica lufy podawana w: * milimetrach – sposób określania kalibru stosowany w większości krajów europejskich, np. 7,62 mm, 9 mm, 37 mm, 125 mm * centymetrach – przybliżony sposób określania kalibru dział stosowany historycznie w części krajów europejskich * calach angielskich, dawniej także liniach (1 linia = 1/10 cala) – stosowany nadal w systemie imperialnym Początkowo zwłaszcza Royal Navy używała systemu określania kalibru artylerii wywodzącego się z początków konstrukcji artyleryjskich, który określał kaliber za pomocą wagi (w funtach) wystrzeliwanych pocisków. Początkowo każde pojedyncze działo różniło się od innych dział, toteż ładunek pasujący do jednego działa mógł nie pasować do żadnego innego. Początek rewolucji przemysłowej i produkcji masowej dział doprowadził do standaryzacji kilku podstawowych rozmiarów dział. To z kolei doprowadziło do przypisania konkretnych oznaczeń liczby funtów (pdr) konkretnym kalibrom dział, choć wagi pocisków dla konkretnego działa mogły się znacząco różnić w zależności od typu pocisku. Mimo to oznaczenia pdr nie zarzucono aż do okresu po drugiej wojnie światowej. Dla dział większych niż 25 pdr (a czasem nawet niektórych mniejszych) Royal Navy stosowała zarówno imperialny, jak i metryczny system miar, czasami zamiennie. W ostatnich latach jednak flota brytyjska przeszła całkowicie na system metryczny. Współcześnie kalibry wagomiarowe używane są do broni gładkolufowej, głównie 12, 16 i 20 (kaliber wagomiarowy definiowany jako liczba kul okrągłych, które można odlać z jednego funta brytyjskiego ołowiu). Podanie kalibru w postaci ułamka, np. 12/70 określa oprócz samego kalibru wagomiarowego długość łuski podaną w mm, co przekłada się na min. długość komory nabojowej broni, w jakiej tę amunicję można stosować. Sposób pomiaru kalibru w calach zastosowali Brytyjczycy pod koniec XIX wieku, a od nich przejęli go Rosjanie. Początkowo więc, gdy kaliber lufy był równy całkowitej liczbie cali, podawano go w calach, np. 2, 3, 4, 5, 10, 15 cali. Natomiast gdy kaliber lufy był różny od całkowitej liczby cali, podawano go w liniach, np. karabin 3-liniowy (7,62 mm), armata 42-liniowa (106,68 mm) – popularna 106,7 mm armata, haubica 48-liniowa (121,92 mm) – popularna radziecka 122 mm haubica M-30, haubica 60-liniowa (152,4 mm), haubica 80-liniowa (203,2 mm). W okresie międzywojennym konstruktorzy posługujący się calami zrezygnowali z linii, zastępując je setnymi lub tysięcznymi częściami cala, np. kaliber .30 = .30 cala = 7,62 mm, kal. .50 = 12,7 mm, kal. .357 = 0,357 cala = 9 mm (stosowany głównie w krajach anglosaskich). W zapisie kalibrów broni strzeleckiej wyrażonych w częściach cala opuszczane jest „0” w pozycji jedności ułamka dziesiętnego i nazwa jednostki (cal), a czasem także kropka w funkcji separatora. Faktyczna średnica pocisku może z różnych względów w niewielkim stopniu różnić się od ich nominalnego kalibru. W szczególności dotyczy to kalibrów podanych w centymetrach, kiedy na przykład nominalny kaliber armat morskich 28 cm wynosił faktycznie 283 mm. W podawaniu kalibrów broni artyleryjskiej ułamki milimetra są na ogół pomijane. Różnice wynikają także z przeliczania kalibrów podanych oryginalnie w calach lub ich częściach na milimetry. Wreszcie zdarzają się przypadki, kiedy nominalny kaliber świadomie odbiega od średnicy pocisku, na przykład w celu lepszego odróżnienia od siebie różnych nabojów. Szczególnym przypadkiem są pociski nadkalibrowe i podkalibrowe. Pocisk nadkalibrowy ma większą średnicę od średnicy przewodu lufy i wystaje z lufy. Pocisk podkalibrowy ma średnicę mniejszą od kalibru lufy (rdzeń pocisku) i utrzymywany jest w osi przy pomocy (odrzucanych) sabotów (APFSDS-T); rolę jednego z nich może pełnić brzechwa ogonowa. Istniały także działa przeciwpancerne o stożkowym przewodzie lufy, używające pocisków o specjalnej konstrukcji, w których przewód lufy zwężał się w kierunku wylotu (np. niemieckie działko kalibru 28/20 mm – 2,8 cm sPzB 41). Największy kaliber (914 mm) miał amerykański doświadczalny moździerz Little David. Prawdopodobnie największy kaliber użyty bojowo posiadały średniowieczne moździerze (880 mm) albo niemiecka armata kolejowa Dora (800 mm) z okresu II wojny światowej. Należy wspomnieć, iż w 1586 roku najsłynniejszy ludwisarz Carstwa Rosyjskiego, , odlał jedno z największych dział: armatę Car, kalibru 890 mm (masa: 40 t, całkowita długość działa: 5,5 m). Kaliber pocisków rakietowych i torped to największa średnica korpusu.